Obsługi i użytkowania instalacji sanitarnych w sposób ograniczający rozprzestrzenianie się choroby koronawirusa (COVID-19) wywoływanej przez wirus (SARS-CoV-2) w środowisku pracy.
Wprowadzenie
W niniejszym dokumencie REHVA zawarła dostępne porady w zakresie obsługi i użytkowania instalacji sanitarnych w budynkach na obszarach objętych epidemią choroby koronawirusa (COVID-19), w odniesieniu do zapobiegania rozprzestrzeniania się COVID-19 przez instalacje HVAC oraz wodnokanalizacyjne. Zawarte poniżej porady stanowią ogólne i podstawowe zalecenia; dokument może być uzupełniany o nowe sprawdzone informacje w miarę ich pojawiania się.
Niniejsze wskazówki należy traktować jako uzupełnienie ogólnych wytycznych postępowania dla pracowników i właścicieli nieruchomości publikowanych przez WHO w poradniku “Getting workplaces ready for COVID-19”. Poradnik ten skierowany jest przede wszystkim do wykwalifikowanych pracowników obsługi instalacji HVAC i kierowników budynków, ale może stanowić również źródło informacji np. dla specjalistów w dziedzinie zdrowia publicznego i pracowników.
W opracowaniu zamieszczono informacje na temat środków ostrożności w budynku oraz wyjaśniono powszechne niepotwierdzone przekonania. Zakres opracowania ograniczono do budynków użyteczności publicznej i komercyjnych (m.in. biurowców, szkół, centrów handlowych, obiektów sportowych itp.), w których może mieć miejsce wyłącznie tymczasowa obecność osób zakażonych; szpitale i obiekty służby zdrowia (zazwyczaj o dużej koncentracji osób zakażonych) są wyłączone z opracowania.
Zastrzeżenie:
Niniejszy dokument przygotowany przez REHVA oparty jest o najlepsze dowody naukowe i dostępną wiedzę, jednakże pod wieloma względami informacje o koronawirusie (SARS-CoV-2) są znikome lub jest ich brak, dlatego, aby przygotować jak najbardziej szczegółowe zalecenia, wykorzystano dostępne informacje na temat wcześniejszego wirusa SARS-CoV-1(1). REHVA zrzeka się jakiejkolwiek odpowiedzialności za straty powstałe pośrednio, bezpośrednio, przypadkowo czy też odpowiedzialności za inne straty, które mogłyby być następstwem lub wiązać się z wykorzystaniem informacji zawartych w niniejszym opracowaniu.
Sposoby rozprzestrzeniania się
W przypadku każdej epidemii najważniejsze są sposoby rozprzestrzeniania się materiału zakaźnego. W przypadku COVID-19 zakłada się, że są dwie główne drogi zakażania: drogą kropelkową (krople/cząsteczki powstające w trakcie kichania, kaszlu, mówienia) oraz przez kontakt powierzchniowy (nośnik np. dłoń-dłoń, dłoń-powierzchnia itd.). Trzeci sposób, na który zwraca się coraz większą uwagę, jest droga fekalno-oralna.
Droga fekalno-oralna przenoszenia SARS-CoV-2 została rozpoznana przez WHO i opisana w ich ostatnim raporcie technicznym z 2 marca 2020. W wymienionym dokumencie zaproponowano jako środki ostrożności spuszczanie wody w misce ustępowej przy zamkniętej desce. Ponadto, zaleca się niedopuszczanie do wysychania syfonów wodnych w odpływach kanalizacji w tym kratek ściekowych przez regularne zalewanie ich wodą (co 3 tygodnie w zależności od klimatu), aby prawidłowo spełniały swoje zadanie. Zalecenie to jest wynikiem obserwacji w trakcie epidemii SARS 2003-2004, gdzie prawdopodobnie otwarte odpływy kanalizacji były drogą rozprzestrzeniania się wirusa w apartamentowcu w Hong Kongu (Amoy Garden). Wiadomo, że spłukiwanie toalety tworzy rozpryski wody, których krople i ich cząsteczki osiadają na pobliskich powierzchniach przy spłukiwaniu z otwartą deską sedesową. Wirusa SARS-CoV-2 znaleziono w próbkach stolca (najnowsze publikacje w chińskiej prasie naukowej). Jednocześnie podobne zdarzenie zostało ostatnio zarejestrowane w apartamentowcu (Mei House). Dlatego wyciągnięto wniosek, że nie można wykluczyć fekalno-oralnej drogi rozprzestrzeniania się wirusa.
Dla drogi powietrznej rozpoznajemy dwa mechanizmy:
1. Transmisja przez bliski kontakt z dużymi kroplami (> 10 mikronów), które wydzielane są przez osoby zakażone i opadają na powierzchnię nie dalej niż 1-2m od źródła. Krople te powstają w trakcie kaszlu lub kichania (kichanie zazwyczaj tworzy znacznie więcej kropli). Większość dużych kropli opada na pobliskie powierzchnie i przedmioty – takie jak stoły i biurka. Ludzie mogą się zarazić przez dotykanie skażonych powietrzni lub przedmiotów, a następnie dotykając oczu, nosa lub ust. Jeśli ludzie znajdują się w odległości 1-2 metrów od zarażonej osoby mogą zarazić się bezpośrednio, wdychając z powietrzem kropelki powstałe w trakcie kaszlu, kichania lub wydychane przez zakażone osoby.
2. Transmisja w powietrzu przez małe krople (< 5 mikronów), które mogą unosić się w powietrzu przez kilka godzin i transportowane są na dalszą odległość. Takie krople powstają również w trakcie rozmowy, kaszlu lub kichania. Małe cząsteczki (pozostałości kropelek) powstają z kropel, które odparowują (zazwyczaj w ciągu milisekund) i wysychają. Cząsteczki koronawirusa mają rozmiar 80-160 nanometrów(2) i pozostają aktywne do 3 godzin w normalnych warunkach powietrza wewnętrznego i przez 2-3 dni na powierzchniach w pomieszczeniu. Tak małe cząsteczki wirusa mogą przemieszczać się w pomieszczeniu wraz ze strumieniem powietrza lub w instalacji wentylacyjnej w kanałach wyciągowych. Zakażenia drogą powietrzną miały miejsce poprzednio w przypadku SARS-CoV-1; obecnie nie ma potwierdzonych przypadków zakażenia tą drogą dla koronawirusa (COVID-19). Nie ma również potwierdzonych danych ani badań, aby wykluczyć taką możliwość transmisji choroby. Jedno ze wskazań, aby tak podejrzewać: Korona wirus SARS-CoV-2 został wyizolowany z wymazu pobranego z kanału wywiewnego wentylacji z pomieszczenia, w którym przebywali zakażeni pacjenci. Zaobserwowany mechanizmy wskazuje, że zachowanie odległości 1-2 m od zakażonej osoby może być niewystarczający, a wentylacja może być użyteczna, ponieważ usuwa większość cząsteczek.
Transmisja w powietrzu dla SARS-CoV-2 – zakażenie przez kontakt z cząsteczkami pozostałości kropelek nie została potwierdzona, ale może być prawdopodobna przy spełnieniu określonych warunków (np. stężenia w powietrzu) według Chińskiej Narodowej Komisji Zdrowia (niepublikowane wyniki).
Wnioski dotyczące transmisji drogą kropelkową w powietrzu:
Na ten czas musimy dołożyć wszelkich starań, aby ograniczyć pandemię ze wszystkich kierunków. Niniejszym REHVA proponuje, szczególnie w obszarach “ognisk” epidemii stosować zasadę ALARA (ang. As Low As Reasonably Achievable – ekspozycja na czynnik szkodliwy tak niska jak to realnie możliwe) oraz podjąć działania, które pomogą kontrolować w budynku transmisję w powietrzu (poza podstawowymi środkami higieny zalecanymi przez WHO, patrz “Getting workplaces ready for COVID-19”).
Praktyczne zalecenia dla pracy instalacji sanitarnych
Zwiększenie wydajności powietrza nawiewanego i wywiewanego
W budynkach wyposażonych w wentylację mechaniczną należy przedłużyć czas pracy wentylacji. W instalacjach pracujących w oparciu programy czasowe należy zmienić harmonogramy, aby wentylacja załączała się kilka godzin wcześniej i wyłączała kilka godzin później niż dotychczas. Najlepszym rozwiązaniem byłoby utrzymanie ciągłej pracy wentylacji 24/7 z obniżeniem wydajności, kiedy w budynku nie przebywają ludzie. W okresie wiosennym kiedy zapotrzebowanie na ciepło i chłodzenie jest niewielkie takie założenia ma nieznaczny wpływ na zużycie energii, ale pomagają usunąć z budynku cząsteczki wirusa znajdujące się w powietrzu.
Zaleca się, aby nawiewać możliwie najwięcej świeżego powietrza. Podstawowym wskaźnikiem jest ilość powietrza na jedną osobę. Jeśli w wyniku racjonalnej organizacji pracy, ilość pracowników została ograniczona, nie należy ograniczać przestrzeni dla pozostałych pracowników, ale utrzymać, a nawet zwiększyć im przestrzeń między stanowiskami, tworząc sprzyjające warunki dla efektywnej wentylacji.
Wentylacja wyciągowa w łazienka powinna pracować non-stop 24/7 z uwzględnieniem prawidłowego podciśnienia, aby zapobiegać transmisji drogą fekalno-oralną.
Częściej wietrzyć pomieszczenia
Ogólnym zaleceniem jest unikanie zatłoczonych i słabo wentylowanych pomieszczeń. W budynkach bez wentylacji mechanicznej zaleca się przewietrzanie przez otwieranie okien (znacznie częściej niż normalnie, nawet jeśli będzie to powodować dyskomfort termiczny). Przewietrzanie przez otwarte okna jest jednym skutecznym sposobem zwiększenia wymiany powietrza. Otwórz okno na około 15 min po wejściu do pomieszczenia (szczególnie jeśli w pomieszczeniu przebywały wcześniej osoby). Również w budynkach z wentylacją mechaniczną przewietrzanie przez otwieranie okien będzie skutecznym sposobem dodatkowego zwiększenia wymiany powietrza.
Otwieranie okien w pomieszczeniach toalet z naturalnym systemem wentylacji lub mechaniczną wentylacją wyciągową może spowodować przepływ zanieczyszczonego powietrza z toalet do innych pomieszczeń, z powodu wytworzenia się ciągu wstecznego. Nie jest zalecane otwieranie okien w toaletach. Jeśli system wentylacji toalet jest na tyle niesprawny, że nie można uniknąć otwierania okien, należy zapewnić otwarte okna również w pozostałych częściach budynku, umożliwiając przepływ powietrza przez cały budynek.
Nawilżanie i klimatyzacja nie mają szczególnego wpływu
Przenoszenie niektórych wirusów w budynku można ograniczyć, zmieniając temperaturę i wilgotność powietrza. Niestety w przypadku COVID-19 jest to niemożliwe, ponieważ wirus SARS-CoV-2 jest odporny na zmiany warunków klimatycznych i podatny tylko na bardzo wysoką wilgotność względną powyżej 80% i temperaturę powyżej 30 ˚C, a z kolei warunki te są nieosiągalne i niewskazane dla pomieszczeń z innych względów (m.in. komfort cieplny).
Kropelki, z którymi mamy w tym przypadku do czynienia (0.5 – 10 mikronów) będą odparowywać w każdych warunkach wilgotnościowych. Górne drogi oddechowe i błony śluzowe są bardziej wrażliwe na infekcje przy małej wilgotności powietrza 10-20% RH, dlatego w okresie zimowym wskazane jest nawilżanie powietrza do około 30% RH. Ta pośrednia potrzeba nawilżania nie ma znaczenia w przypadku COVID-19 biorąc pod uwagę nadchodzącą porę roku i warunki klimatyczne (od marca, warunki wilgotnościowe w budynkach w Europie będą przekraczać 30% RH bez nawilżania).
Tym samym nie ma potrzeby zmiany nastaw w systemach nawilżania. Mając na uwadze zaczynającą się wiosnę te systemy i tak prawdopodobnie nie będą już pracować.
W przypadku instalacji ogrzewania i chłodzenia mogą one pracować normalnie, ponieważ nie stwierdzono ich bezpośredniego wpływu na rozprzestrzenianie się COVID-19. W tym zakresie nie ma potrzeby wprowadzania żadnych zmian w nastawach.
Bezpieczeństwo używania urządzeń odzysku ciepła
W niektórych przypadkach cząsteczki wirusa z powietrza wywiewanego mogą ponownie wrócić do pomieszczeń. W urządzeniach odzysku ciepła w wyniku tzw. przecieku może nastąpić przeniesienie wirusa przyczepionego do cząsteczek znajdujących się w powietrzu wywiewanym do powietrza nawiewanego. W obrotowych wymiennikach odzysku ciepła (również entalpicznych – z odzyskiem wilgoci) cząsteczki osadzają się na jego powierzchni po stronie powietrza wywiewanego, a następnie mogą zostać ponownie porwane przy jego obrocie przez powietrze nawiewane. Dlatego zaleca się tymczasowe wyłączenie wymiennika obrotowego na czas trwania zagrożenia wirusem SARS-CoV-2.
Jeśli zachodzi podejrzenie przecieku powietrza przez sekcję wymiennika odzysku ciepła, należy wykonać regulację różnicy ciśnienia lub wykorzystać bypass, aby różnica ciśnienia pomiędzy stroną nawiewną i wywiewną nie powodowała przecieku do powietrza nawiewanego.
Transmisja cząsteczek wirusa przez urządzenie odzysku nie stanowi zagrożenia w systemach wentylacji wyposażonych w glikolowy wymiennik odzysku ciepła lub inny zapewniający 100% separację strumieni powietrza nawiewanego i wywiewanego.
Nie używać recyrkulacji
Ponowne zanieczyszczenie powietrza cząsteczkami wirusa może nastąpić w przypadku, gdy centrala wentylacyjna wyposażona jest w sekcję recyrkulacji lub mieszania. Zaleca się niestosowanie recyrkulacji powietrza w trakcie trwania zagrożenia wirusem SARS-CoV-2: należy zamknąć przepustnicę recyrkulacji (z poziomu systemu sterowania lub ręcznie). Jeżeli wyłączenie sekcji recyrkulacji prowadzi do ograniczenia wydajności systemu ogrzewania lub chłodzenia, należy przedłożyć ochronę przed zanieczyszczeniem wtórnym powietrza i ochronę zdrowia publicznego nad komfort cieplny pomieszczeń.
Jeśli centrala wentylacyjna wraz z sekcją recyrkulacji posiada filtry powietrza wywiewanego, nie jest to argumentem do dalszego stosowania recyrkulacji. Powszechnie stosowane filtry standardowych klas filtracji nie usuwają cząsteczek wielkości wirusa bo nie są filtrami HEPA.
Kiedy to możliwe należy również ograniczyć stosowania miejscowych urządzeń klimatyzacyjnych (typu fancoil) wykorzystujących cyrkulację powietrza w pomieszczeniu (szczególnie jeśli pomieszczenie użytkuje więcej niż jedna osoba). Takie urządzenia posiadają tylko filtr zgrubny, który nie zatrzymuje cząsteczek wirusa. Jeśli nie jest możliwe ich wyłączenie, należy poddawać je dezynfekcji jak każdą inną powierzchnię pomieszczenia, ponieważ może gromadzić cząsteczki z wirusem.
Czyszczenie kanałów wentylacji nie ma praktycznego uzasadnienia
Pojawiły się wypowiedzi zalecające czyszczenie kanałów wentylacyjnych w celu zapobiegania przenoszenia się wirusa SARS-CoV-2 przez instalację wentylacyjną. Czyszczenie kanałów nie zapobiega przenoszeniu infekcji między pomieszczeniami, ponieważ system wentylacji nie jest źródłem zanieczyszczenia, jeśli zostaną wprowadzone powyższe zalecenia w zakresie odzysku ciepła i recyrkulacji. Wirusy znajdujące się na małych cząsteczkach nie będą osiadać w kanałach wentylacyjnych, tylko będą transportowe wraz ze strumieniem powietrza. Dlatego nie należy wprowadzać zmian w ustalonym harmonogramie czyszczenia i konserwacji instalacji. Dużo bardziej skuteczne będzie zwiększenie ilości świeżego powietrza i przestrzeganie powyższych zaleceń odnoście odzysku ciepła i recyrkulacji powietrza.
Wymiana filtrów powietrza świeżego nie jest wymagana
W odniesieniu do COVID-19 padały pytania, czy należy wymienić filtry i jaki będzie efekt ochrony na wypadek zanieczyszczenia powietrza zewnętrznego wirusem, na przykład w sytuacji, gdy wyrzutnia jest bardzo blisko czerpni powietrza. Współczesne centrale wentylacyjne wyposażone są przeważnie w dokładne filtry powietrza świeżego zaraz za czerpnią (filtry klasy F7 lub F8(3) lub ISO ePM1), które bardzo dobrze filtrują cząstki stałe z powietrza zewnętrznego. Rozmiar cząstek wirusa 80-160 nm (PM0.1) jest mniejszy niż zdolność filtracji filtrów klasy F8 (efektywność 65-90% dla PM1), ale wiele takich drobnych cząstek osiądzie na włóknach filtra dzięki zjawisku dyfuzji. Cząsteczki SARS-CoV-2 łączą się także z większymi cząstkami, które to będą w zakresie wychwytywania filtra. Na tej podstawie można zakładać, że stosowane powszechnie filtry dokładne dają wystarczającą ochronę, zapewniając niskie stężenie zanieczyszczenia i w tylko w szczególnych przypadkach zanieczyszczenia powietrza zewnętrznego mogą wpływać na rozprzestrzenienie wirusa.
Z punktu widzenia wymiany filtrów można stosować standardowe okresy konserwacji. Pod tym względem zabrudzone filtry nie są źródłem zanieczyszczenia, ale ograniczają przepływ świeżego powietrza, co ma negatywny wpływ na jakość powietrza w pomieszczeniu. Dlatego filtry można wymieniać według standardowego harmonogramu zgodnie ze wzrostem ciśnienia, przekroczeniu czasu serwisowego lub ustalonego kalendarza wymian.
Pomieszczeniowe oczyszczacze powietrza mogą sprawdzić się w szczególnych przypadkach
Oczyszczacze powietrza skutecznie usuwają cząsteczki z powietrza, dając podobny efekt jak wentylacja. Dla pełnej efektywności oczyszczacz musiałby posiadać filtr klasy HEPA. Niestety większość oczyszczaczy w przystępnych cena nie posiada wystarczającej sprawności. Urządzenia wykorzystujące filtry elektrostatyczne (nie jonizator) będą również odpowiednie. Z uwagi na ograniczony przepływ powietrza przez oczyszczacz, powierzchnia pomieszczenia dla jakiej będą skuteczne, jest zazwyczaj niewielka i nie przekracza 10 m2. Jeśli już ktoś decyduje się na wykorzystanie oczyszcza powietrza (raz jeszcze: zwiększenie dotychczasowej wentylacji pomieszczenie będzie bardziej skuteczne), zaleca się umieszczenie go bezpośrednio w strefie przebywania, gdzie oddychamy. Specjalne lampy UV montowane w systemach wentylacji na powietrzu nawiewanym lub bezpośrednio w pomieszczeniach są również skutecznym zabezpieczeniem, ponieważ zabijają wirusy i bakterie, ale zazwyczaj przeznaczone są tylko do zastosowań w pomieszczeniach służby zdrowia.
Użytkowanie desek sedesowych
Jeśli miska ustępowa wyposażona jest deskę sedesową, zaleca się spuszczanie wody przy zamkniętej desce w celu ograniczenie rozprzestrzeniania się kropel i ich pozostałości w powietrzu. Ważne, aby zapewnić sprawne zasyfonowanie. Należy poinstruować osoby korzystające z toalet o prawidłowym użytkowaniu desek sedesowych.
Wsparcie
Jeśli jesteś specjalistą do którego adresowane są zagadnienia niniejszego opracowania i masz dla nas cenne uwagi lub sugestie, prześlij je do nas na adres info@rehva.eu. W tytule wiadomości wpisz ‘COVID-19 interim document’
